Świat coraz bardziej zależny od mniejszej liczby roślin uprawnych
Najnowsze badania wskazują, że od 50 lat światowe dostawy żywności stają się coraz bardziej zależne od kurczącej się listy roślin uprawnych, takich jak pszenica i kukurydza, co będzie miało poważne konsekwencje dla jakości odżywiania i światowego bezpieczeństwa żywnościowego.
Autorzy opublikowanego ostatnio raportu z Międzynarodowego Centrum Rolnictwa Tropikalnego (CIAT) w Kolumbii po raz pierwszy udokumentowali to, co od dawna podejrzewali eksperci: w ciągu ostatnich pięciu dekad dieta ludzi na całym świecie stała się bardziej jednorodna i nie widać oznak spowolnienia tego procesu. "Rosnąca liczba ludzi spożywa coraz więcej kalorii, białka i tłuszczu, a ich dieta jest coraz bardziej zależna od krótkiej listy głównych upraw spożywczych, takich jak pszenica, kukurydza i soja, oraz od mięsa i produktów mlecznych", wyjaśnia główny autor raportu, Colin Khoury. Zwiększenie zależności od wspomnianych produktów wiąże się ze spadkiem konsumpcji innych zbóż i warzyw.
Globalna dieta
Badanie, wykorzystując dane Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), objęło ponad 50 roślin spożywanych w ponad 150 krajach (w których mieszka 98% ludności świata) w latach 1961-2009. Okazało się, że na całym świecie 50 rodzajów upraw dostarczało 90% kalorii, białka i tłuszczu. Raport sugeruje, że rosnąca zależność od niewielkiej liczby produktów spożywczych może przyspieszyć światowy wzrost występowania otyłości, chorób serca i cukrzycy, na który istotny wpływ mają zmiany wzorców żywieniowych. Już teraz coraz więcej osób w krajach rozwijających się przechodzi na dietę bogatą w produkty zwierzęce, tłuszcz, sól i cukier.
Badanie CIAT potwierdza, że wśród produktów dominujących obecnie w dietach na całym świecie jest kilka, które były ważne również 50 lat temu - m.in. pszenica, ryż, kukurydza i ziemniaki. Ale coraz bardziej jednorodna światowa dieta zawiera teraz także wysokoenergetyczną żywność, która zyskała na znaczeniu w ostatnim okresie: soję, olej słonecznikowy i olej palmowy.
Pszenica jest jednym z podstawowych produktów żywnościowych w 97,4% krajów, ryż w 90,8% , natomiast soja stała się istotnym produktem dla 74,3% krajów. Jednocześnie wiele roślin o znaczeniu regionalnym - w tym zboża, takie jak sorgo, proso i żyto, oraz rośliny okopowe, takie jak słodkie ziemniaki, maniok i pochrzyn - częściowo straciło na znaczeniu. Podobny los spotkał wiele innych uprawianych lokalnie zbóż i warzyw. Przykładowo, szczawik bulwiasty, pożywna roślina uprawiana w Andach, znacznie straciła na znaczeniu w tym regionie, zarówno w uprawie, jaki i konsumpcji.
Tymczasem raport CIAT ostrzega, że utrata bioróżnorodności w rolnictwie niesie ze sobą wiele zagrożeń. Bardziej jednolita globalna dieta sprawia, że rolnictwo staje się bardziej narażone na susze, choroby i szkodniki, których występowanie może się nasilić w wielu częściach świata w wyniku zmian klimatycznych. "Wraz ze wzrostem populacji na świecie oraz idącej za tym presji na nasz globalny system żywnościowy, rośnie też nasza zależność od światowych upraw i systemów produkcyjnych, które nas żywią", wyjaśnia Luigi Guarino, współautor raportu. "Cena, którą będziemy musieli zapłacić w przypadku problemów z plonami którejkolwiek z głównych upraw, będzie bardzo wysoka."
Znane przyczyny
Raport pokazuje ciekawy paradoks. Podczas gdy w ciągu ostatnich 50 lat sposób odżywiania się ludzi stał się mniej zróżnicowany w skali światowej, dla wielu krajów, szczególnie w Afryce i Azji, zmiana diety na bardziej zglobalizowaną oznaczała poszerzenie listy spożywanych produktów. "We wschodniej i południowo-wschodniej Azji, kilka istotnych roślin - takich jak pszenica i ziemniaki - zyskało na znaczeniu obok tradycyjnych podstawowych składników diety, takich jak ryż", zauważa Khoury. "Ale ta ekspansja dominujących na świecie roślin uprawnych odbyła się kosztem wielu pomniejszych produktów spożywczych, które zajmowały ważne miejsce w diecie ludzi w różnych regionach."
Jak wyjaśnia raport, za globalne zmiany w sposobach odżywiania odpowiedzialna jest lista dobrze znanych przyczyn. Rosnące dochody w krajach rozwijających się pozwalają coraz większej grupie konsumentów włączać do swojej diety więcej produktów zwierzęcych, olejów i cukrów. Ponadto, urbanizacja prowadzi do większej konsumpcji przetworzonej żywności. Inne powiązane zjawiska, m.in. liberalizacja handlu, ułatwiony transport towarów, rozwój międzynarodowego przemysłu spożywczego i standaryzacja bezpieczeństwa żywności, dodatkowo wzmacniają te tendencje.
"Kraje doświadczające szybkich zmian w diecie jednocześnie obserwują szybki wzrost występowania powiązanych z nimi chorób", mówi Khoury. "Ale dające nadzieję tendencje też są widoczne. Przykładowo, w północnej Europie rosnąca liczba konsumentów kupuje więcej produktów zbożowych i warzyw, a mniej mięsa, oleju i cukru."
Jak odwrócić trend?
Autorzy raportu wyróżnili pięć działań, którymi powinno wspierać się różnorodność w produkcji i konsumpcji żywności na świecie, aby poprawić jakość odżywiania i bezpieczeństwo żywnościowe:
• Aktywne wspieranie przyjęcia większej liczby odmian głównych roślin uprawnych na świecie w celu zmniejszenia podatności globalnego systemu żywnościowego na zmiany klimatu, wzrost popytu oraz rosnący niedobór zasobów, takich jak woda i ziemia. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do niektórych upraw, np. bananów, których produkcja jest zdominowana przez nieliczne, powszechnie uprawiane odmiany komercyjne.
• Wspieranie ochrony i wykorzystania różnorodnych zasobów genetycznych roślin, w tym tradycyjnych odmian rolniczych i dzikich gatunków pokrewnych z roślinami uprawnymi, które są kluczowe dla poszerzenia różnorodności genetycznej głównych roślin uprawnych.
• Rozwój hodowli roślin w celu poprawy wartości odżywczej (zwłaszcza zawartości mikroelementów, takich jak żelazo i cynk) głównych upraw, od których zależy wyżywienie świata oraz zwiększenie dostępności innych źródeł witamin i składników odżywczych.
• Promowanie na rynkach krajowych i międzynarodowych alternatywnych roślin uprawnych, które mogą zwiększyć odporność rolnictwa i uczynić dietę człowieka zdrowszą. Główne działania w tym celu powinny objąć: zidentyfikowanie i ochronę lokalnie uprawianych roślin, które zostały zaniedbane lub są nie w pełni wykorzystywane; wspierania ich potencjału produkcyjnego poprzez hodowlę; zwiększenie ich wykorzystania poprzez podnoszenie świadomości społecznej i odpowiednią politykę.
• Podniesienie świadomości społecznej na temat potrzeby przejścia na zdrowszy sposób odżywiania, oparty na lepszych decyzjach odnośnie tego, co, w jakich ilościach i w jakiej formie spożywamy.
"W ostatnich latach międzynarodowe organizacje i instytucje skupiały się przede wszystkim na fakcie, że do 2050 roku rolnictwo będzie musiało produkować więcej żywności dla ponad 9 miliardów ludzi", mówi Andy Jarvis z CIAT. "Równie ważny jest jednak przekaz, że potrzebujemy bardziej zróżnicowanego globalnego systemu żywnościowego. Jest to najlepszy sposób nie tylko, aby walczyć z głodem, niedożywieniem i problemami wynikającymi z przejadania się, ale także aby chronić światowe dostawy żywności przed konsekwencjami globalnych zmian klimatu."
Źródło: The Guardian
Zdjęcie: CIAT / Flickr
ostatnio opublikowane
znajdź na stronie
wspierają nas
Kampania WYŻYWIĆ ŚWIAT jest współfinansowana ze środków Unii Europejskiej (2010 - 2012 r.) oraz w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2011 r. W latach 2010 - 2011 projekt był współfinansowany również przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz International Visegrad Fund.
Zawartość strony wyraża wyłącznie poglądy Polskiej Zielonej Sieci i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP lub Unii Europejskiej.
kontakt