Suwerenność żywnościowa

Ponad miliard ludzi na świecie cierpi głód i niedożywienie, z czego ponad 90 procent żyje w krajach rozwijających się, w przeważającej większości na terenach wiejskich. Każdego dnia 25 tysięcy osób, dorosłych i dzieci, umiera z powodu głodu i powiązanych z nim przyczyn.

Dostępne dane wskazują, że pomimo tego, iż ilość produkowanej globalnie żywności jest więcej niż wystarczająca dla zaspokojenia potrzeb światowej populacji, w ciągu ostatniej dekady liczba osób głodnych i niedożywionych bynajmniej nie zmalała, ale wyraźnie wzrosła. Problem głodu w dzisiejszym świecie nie jest zatem spowodowany brakiem lub niedoborem żywności, lecz jest wynikiem przede wszystkim braku dostępu do żywności, tzn. do odpowiednich środków materialnych lub produkcyjnych, które pozwoliłyby ludziom dotkniętym biedą na wytworzenie lub zakup wystarczającej ilości pożywienia. Niesprawiedliwa dystrybucja żywności, ziemi i innych środków produkcji, niekorzystna organizacja rynków rolnych oraz niewłaściwa polityka rolna zarówno na poziomie międzynarodowym jak i lokalnym stanowią podstawowe przyczyny tej skandalicznej sytuacji.

Próbą odpowiedzi na wspomniane przyczyny problemu głodu i niedożywienia setek milionów ludzi w krajach Globalnego Południa jest ciesząca się coraz większym zainteresowaniem i poparciem na świecie, ale wciąż mało znana w Polsce, koncepcja suwerenności żywnościowej (ang. food sovereignty). Idea ta została zaproponowana w latach 90-tych przez międzynarodowy ruch rolników Via Campesina jako alternatywa dla dominujących globalnie neoliberalnych rozwiązań w zakresie rolnictwa, produkcji żywności i międzynarodowego handlu produktami rolnymi, które okazały się nieskuteczne w walce z głodem. Od tego czasu zyskuje ona poparcie stale rosnącej liczby organizacji pozarządowych i ruchów społecznych na całym świecie, które systematycznie rozwijają jej założenia oraz promują je poprzez wielorakie konferencje, fora, deklaracje i apele skierowane do międzynarodowych organizacji oraz rządów poszczególnych państw.

Na czym polega suwerenność żywnościowa

Moramanga

Moramanga — fot. Jonathan Talbot, World Resources Institute

Suwerenność żywnościowa jest najczęściej rozumiana jako prawo ludności i poszczególnych krajów do samodzielnego definiowania własnej polityki rolnej i żywnościowej, która umożliwia zaspokojenie potrzeb i oczekiwań ludności oraz osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju, a jednocześnie nie szkodzi krajom trzecim. Definiowanie to przeciwstawia się dominującym obecnie modelom i obejmuje m.in. prawo ludności poszczególnych państw do ochrony i regulowania krajowej produkcji rolnej oraz handlu produktami rolnymi, jak również do ograniczania dumpingu produktów na swoim rynku. Suwerenność żywnościowa daje priorytet lokalnej produkcji i konsumpcji żywności, ale nie wyklucza międzynarodowego handlu produktami rolnymi. Sprzyja jednakże kształtowaniu takiej polityki i praktyk handlowych, które najlepiej służą prawu ludności poszczególnych krajów do pożywnej, bezpiecznej i kulturowo odpowiedniej żywności oraz bezpiecznej, zdrowej i ekologicznie zrównoważonej produkcji.

Oprócz reorganizacji produkcji żywności oraz handlu produktami rolnymi, suwerenność żywnościowa wskazuje także na konieczność podjęcia odpowiednich działań w takich kluczowych dla walki z głodem zagadnieniach jak m.in. reforma agrarna (ze szczególnym uwzględnieniem bezrolnych oraz kobiet) oraz ochrona i zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych.

Czemu służy suwerenność żywnościowa

Walking home again

Walking home again — fot. Angela Sevin CC

Za podstawową zasadę suwerenności żywnościowej można uznać nieodzowność demokratycznego udziału w kształtowaniu polityki rolnej i żywnościowej wszystkich, na których ma ona wpływ, ze szczególnym uwzględnieniem biednych mieszkańców terenów wiejskich w krajach Globalnego Południa, kobiet, rolników małorolnych i bezrolnych, czyli tych, którzy są najbardziej narażeni na głód i niedożywienie.

Suwerenność żywnościowa jest swoistym wezwaniem do demokratycznej debaty i działań obejmujących globalny system produkcji i dostępu do żywności. Wydaje się być też szansą na uczynienie go bardziej sprawiedliwym. Choć nie jest ona zestawem gotowych recept na szybkie uporanie się z problemem głodu, proponuje przezwyciężenie jego kluczowych przyczyn w nowy i innowacyjny sposób. Jest to niezwykle istotne w obliczu bankructwa dotychczasowych modeli światowej polityki rolnej i żywieniowej w walce z niedożywieniem w krajach rozwijających się. Z tych względów suwerenność żywnościowa zasługuje na poświęcenie jej większej uwagi przez rządy poszczególnych państw, organizacje międzynarodowe, a także zwykłych ludzi, którym nie jest obojętny problem głodu na świecie.

Kwestia suwerenności żywnościowej urasta do rangi globalnej, co widać szczególnie wyraźnie w czasie obecnych kryzysów - żywnościowego i finansowego, odkrywających nieudolność funkcjonowania światowej gospodarki. W sieci zależności handlowych pomiędzy państwami rozwiniętymi i rozwijającymi się najbardziej cierpią te ostatnie. Ważna jest jednak świadomość, że prawo do samostanowienia państw w zakresie własnej polityki żywnościowej dotyczy nie tylko krajów Globalnego Południa, ale także Globalnej Północy. Jest to system połączony, na bolączki którego rozwiązaniem jest zintegrowanie działań skierowanych bezpośrednio na polepszenie sytuacji krajów rozwijających się, jak i na współdziałanie w tym zakresie państw rozwiniętych.

Co już robimy na rzecz suwerenności żywnościowej

Plantacja ananasów w Ghanie

Plantacja ananasów w Ghanie — fot. Dominik Paszkiewicz

Za sprawą zachodnich organizacji pozarządowych i popularyzacji idei alternatywnej ekonomii, temat suwerenności żywnościowej staje się coraz bardziej widoczny. Także polskie organizacje pozarządowe postanowiły przyłączyć się do działań podejmowanych przez organizacje z innych państw Unii Europejskiej. Przedstawiciele Polskiej Zielonej Sieci, Polskiego Klubu Ekologicznego, Polskiej Akcji Humanitarnej, Centrum Stosunków Międzynarodowych oraz NSZZ Rolników Indywidualnych "Solidarność" wzięli udział w cyklu międzynarodowych seminariów zorganizowanych przez „Kolektyw AlimenTerre”, zrzeszający Francuski Komitet na rzecz Solidarności Międzynarodowej (CFSI) oraz organizacje SOS Faim Belgia i SOS Faim Luksemburg.

Celem trzyletniej kampanii było wzmocnienie wymiany poglądów oraz dialogu politycznego, a do uczestnictwa w trzech seminariach zaproszeni zostali także przedstawiciele organizacji wiejskich z Europy i Afryki, ruchów konsumenckich oraz decydenci polityczni.

Seminarium w Kamerunie

Pierwsze seminarium odbyło się w Kamerunie w 2006 roku i pozwoliło uczestnikom na sformalizowanie kontaktów oraz wymianę doświadczeń. Wśród biorących udział był m.in. ówczesny polski wiceminister rolnictwa, Jan Ardanowski.

Seminarium w Lublinie - "Deklaracja z Lublina"

Gospodarzem kolejnego seminarium była Polska – spotkanie miało miejsce w 2007 roku w Lublinie i zostało zorganizowane we współpracy z Krajową Radą Izb Rolniczych. Podczas seminarium polscy działacze wraz z przedstawicielami organizacji pozarządowych z krajów afrykańskich oraz Brazylii, Belgii, Francji, Luksemburga i Ukrainy opracowali tzw. "Deklarację z Lublina". Trzonem dokumentu stał się skierowany do Unii Europejskiej postulat przyznania krajom Globalnego Południa prawa do integracji regionalnej i prowadzenia własnej polityki rolnej pozwalającej dążyć do niezależności żywnościowej i rozwoju zrównoważonego rolnictwa.

Seminarium w Luksemburgu - "Apel o spójną politykę europejską"

"Deklaracja z Lublina" była podstawą pracy uczestników trzeciego seminarium, które odbyło się w 2008 roku w Luksemburgu. Pogłębiono zawarte w niej rozważania, a strony sprecyzowały swoje stanowiska, czego rezultatem było powstanie wspólnego stanowiska europejskich i afrykańskich organizacji pozarządowych w postaci Apelu. Tłem seminarium stał się pogłębiający się kryzys żywnościowy na świecie, jak również przeprowadzany przez Unię Europejską przegląd Wspólnej Polityki Rolnej i wyznaczanie kierunków jej rozwoju po 2013 roku. Stąd zasadniczą kwestią poruszaną w Luksemburgu i odzwierciedloną w Apelu stało się pytanie o spójność polityki rolnej, handlowej i współpracy zagranicznej UE z rozwojem zrównoważonego rolnictwa rodzinnego w krajach Globalnego Południa.

Spotkanie w Luksemburgu odbywało się w czasie przygotowań partii i grup politycznych do wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2009 roku. Wykorzystując tę okazję do działań lobbingowych na rzecz suwerenności żywnościowej, uczestnicy seminarium przedstawili treść Apelu decydentom politycznym z Luksemburga, Belgii oraz Francji, a także na obradach komisji Parlamentu Europejskiego ds. rozwoju podczas sesji poświęconej kryzysowi żywnościowemu w Afryce.

Poniżej prezentujemy treść Apelu z Luksemburga:

(Wersja PDF Apelu do pobrania na końcu artykułu)

Działamy!

Noc dla Afryki

Noc dla Afryki — plakat

Podczas międzynarodowych spotkań w latach 2006-2008 Polska Zielona Sieć oraz inne polskie organizacje pozarządowe wyraziły chęć dalszej współpracy z organizacjami europejskimi, rozwijania działań rzeczniczych oraz rozpoczęcia społecznej kampanii informacyjnej.

W październiku 2009 roku w Warszawie, w ramach naszej cyklicznej imprezy NOC DLA AFRYKI, po raz pierwszy zaprezentowaliśmy szerokiej publiczności temat suwerenności żywnościowej. Zaproszeni przez nas goście z Gwinei oraz Francji podzielili się z uczestnikami swoją wiedzą i doświadczeniem. Wątkiem przewodnim pokazu filmowego oraz dyskusji był rozwój zrównoważonego rolnictwa rodzinnego, jako propozycji rozwiązywania, pogłębiającego się wraz z kryzysem żywnościowym i finansowym, problemu głodu na świecie. Na zakończenie imprezy zagrali dla nas zespół Krejzi Lokomotiv oraz legendy polskiej sceny niezależnej - Robert Brylewski i Paweł Kelner z zespołem.

Fotorelację z wydarzenia możecie obejrzeć tutaj.

Kampania WYŻYWIĆ ŚWIAT

W styczniu 2010 roku Polska Zielona Sieć rozpoczęła kampanię informacyjną na rzecz suwerenności żywnościowej i zrównoważonego rolnictwa. W jej ramach przygotowujemy liczne publikacje, wystawę oraz festiwale promujące ten temat w największych miastach Polski. Będziemy Was informować o naszych działaniach na bieżąco. Więcej na temat kampanii WYŻYWIĆ ŚWIAT znajdziecie tutaj.

Zapraszamy również na stronę ekonsument, gdzie będziemy pisać między innymi o tym, dlaczego warto kupować żywność wyprodukowaną lokalnie.

Dokumenty do pobrania:

Apel z Luksemburga


 
Nasi Partnerzy Amani Kibera Instytut Globalnej Odpowiedzialności Counter Balance Polska Akcja Humanitarna Grupa Zagranica Bankwatch Network Polska Zielona Sieć