Co to jest edukacja rozwojowa?
Edukacja rozwojowa rozumiana jest jako edukacja, która ma na celu podniesienie świadomości i poszerzenie wiedzy polskiego społeczeństwa na temat międzynarodowego rozwoju. Warto jednak pamiętać, iż ten rodzaj edukacji posiada kilka popularnych i uzupełniających się definicji. Tutaj przytaczamy dodatkowo dwie z nich:
Zgodnie z definicją DEEEP (Development Education Exchange in Europe Project) edukacja rozwojowa to proces aktywnego uczenia się, opartego na wartościach: solidarności, równości, partycypacji i współpracy. Prowadzi ona od wiedzy o podstawach międzynarodowego rozwoju i jego priorytetach oraz koncepcji rozwoju społecznego, przez rozumienie przyczyn i skutków zagadnień globalnych, aż do osobistego zaangażowania i świadomego działania. Edukacja rozwojowa sprzyja pełnemu uczestnictwu wszystkich obywateli w zmniejszaniu ubóstwa na świecie i w walce z wykluczeniem. Jej zadaniem jest też wpływanie na to, aby polityka międzynarodowa i polityki w poszczególnych krajach były bardziej sprawiedliwe i w większej mierze oparte na zasadach równowagi ekonomicznej, społecznej i ekologicznej oraz na prawach człowieka.
Natomiast Centrum Północ-Południe Rady Europy traktuje edukację rozwojową jako ważną część składową edukacji globalnej, definiowanej jako edukacja, która otwiera oczy i umysły ludzi na rzeczywistość, uświadamia potrzebę stworzenia świata, w którym będzie więcej sprawiedliwości, równości i będą przestrzegane prawa człowieka. Edukacja globalna obejmuje: edukację rozwojową, edukację o prawach człowieka, edukację dla zrównoważonego rozwoju, edukację dla pokoju izapobiegania konfliktom oraz edukację międzykulturową, które są globalnym wymiarem edukacjiobywatelskiej.
Do najpopularniejszych dziś form edukacji rozwojowej należą:
Wystawa – prezentacja eksponatów, plansz informacyjnych i edukacyjnych, zdjęć itp. w zorganizowany sposób, według przyjętej koncepcji i w sposób podporządkowany określonemu tematowi wydarzenia. Wystawa może zawierać elementy interaktywne. Wystawa może być przygotowana przez profesjonalistów lub stanowić rezultat projektu realizowanego przez młodzież szkolną, wolontariuszy skupionych przy organizacji pozarządowej itp.
Przykładem takiego działania może być wystawa fotografii współczesnego Tybetu autorstwa Tashi Wangdu, którą w ubiegłym roku jesienią zorganizowało Polskie Stowarzyszenie Przyjaciół Tybetu. Wystawa była prezentowana w kilku miastach (Lublin, Rzeszów, Kraków, Warszawa, Olsztyn, Białystok, Hajnówka) w domach kultury, galeriach i bibliotekach akademickich. Wystawa podzielona była na bloki tematyczne: ludzie, kultura, religia, środowisko naturalne, efekty chińskiej okupacji. Połączono ją z odczytami na temat aktualnej sytuacji Tybetu oraz podstawowych zagrożeń dla kultury i poszanowania praw człowieka narodu tybetańskiego. W czasie wystawy można było uzyskać informacje o działaniach praktycznych, które można podejmować na rzecz Tybetańczyków i poszanowania ich praw.
Natomiast w Szkole Podstawowej nr 10 w Sieradzu w ramach przedsięwzięcia „Otwórz szerzej drzwi” przygotowano dwie szkolne wystawy: „Świat w oczach turysty” oraz „Świat oczami reporterów”. Z kolei Gminna Szkoła Podstawowa w Konstancinie Jeziornej przygotowała wystawę fotografii z misji w Kamerunie oraz plakatów przygotowanych przez uczniów nt. Afryki.
Pokaz filmów – prezentacje filmów dokumentalnych lub fabularyzowanych – amatorskich i profesjonalnych, a także programów edukacyjnych, których tematyka dotyczy tematyki rozwojowej Dobrze, jeśli prezentację wprowadza krótka prelekcja osoby znającej realia, o których mówi film (osoba, która urodziła się w danym kraju, ekspert) a zamyka dyskusja z widzami.
Dobrym przykładem takiego działania z bliskiej edukacji rozwojowej dziedziny, jaką jest ochrona praw człowieka, są doroczne filmowe festiwale praw człowieka organizowane przez Helsińską Fundację Praw Człowieka. Obok centralnego wielodniowego festiwalu w Warszawie, współpracownicy Fundacji i aktywiści praw człowieka organizują pokazy filmów festiwalowych w różnych miejscach na mapie Polski, nie tylko w dużych miastach.
Prelekcja / wykład / spotkanie z osobą, która bezpośrednio zetknęła się z problematyką krajów Globalnego Południa Spotkania bardzo ożywiają wszelkiego różnego materiały wizualne: przeźrocza, przedmioty codziennego użytku, nagrania z muzyką itp. Poszukując prelegenta warto rozglądać się nie tylko w świecie akademickim, ale wśród praktyków misjonarzy, wolontariuszy, którzy pracowali w krajach Globalnego Południa oraz żyjących lub goszczących w Polsce mieszkańców Afryki czy innych interesujących nas regionów.
Takie spotkania cykliczne pod wspólną nazwą Kluby Przyjaciół Fundacji Moja Afryka organizuje Fundacja Moja Afryka – dla przykładu podczas sierpniowego spotkania klubu wolontariuszka, która przez 3 miesiące prowadziła zajęcia w szkole w Ghanie opowiadała zebranym o tym kraju i swoich doświadczeniach z wyjazdu.
Warsztaty – w przeciwieństwie do prelekcji czy wykładu, warsztat aktywizuje wszystkich uczestników, którzy poprzez pracę w małych grupach, symulacje, odgrywanie ról poznają i doświadczają trudności będące udziałem np. mieszkańców Sudanu oraz zastanawiają się nad działaniami, jakie można podjąć, by choć w niewielkim stopniu je rozwiązać.
Przykładem wieloletniego projektu tego typu są lekcje nt. uchodźców przeprowadzane przez Stowarzyszenie Jeden Świat w szkołach średnich w ramach Programu Różni – Równi. Interaktywne zajęcia prowadzą odpowiednio przeszkoleni wolontariusze, którzy w trakcie dwóch lekcji poprzez szereg ćwiczeń, krótkich prezentacji oraz gier uczą młodzież, kim są uchodźcy i jaka jest ich sytuacja.
Szkolenie – ma na celu przekazanie uczestnikom określonych umiejętności i narzędzi działania. Organizacja dobrego szkolenia wymaga umiejętnego połączenia różnych form przekazywania wiedzy – miniwykładów, warsztatów, gier symulacyjnych, pracy indywidualnej itp. Szkolenia są również wykorzystywane po to, by uzyskać efekt multiplikacji – ich uczestnicy przekazują następnie zdobyte umiejętności i wiedzę w swoim środowisku.
Przykładem takiego działania jest ubiegłoroczny projekt Domu Spotkań im. Angelusa Silesiusa z Wrocławia. W ramach projektu przeprowadzono tygodniowe szkolenie pn. „Globalna Zmiana” z zakresu praw człowieka, zrównoważonego rozwoju oraz edukacji pokojowej dla 19 pracowników i liderów młodzieżowych organizacji pozarządowych. Pakiet edukacyjny dotyczący szkolenia został zapisany na CD i rozesłany do uczestników.
Natomiast Polska Akcja Humanitarna wyszkoliła grupę wolontariuszy ze swojego projektu GLEN - Global Education Network of Young Europeans w zakresie organizacji i prowadzenia imprez edukacyjnych dla innych odbiorców (seminaria, wystawy, odczyty, artykuły prasowe, pokazy lokalnych rzemiosł z krajów Południa). Szkolenie umożliwiło im skuteczne przekazywanie wiedzy nt. różnych krajów (Kenia, Uganda, Tanzania, Indie, Sri Lanka). Następnie przeszkoleni wolontariusze zorganizowali szereg przedsięwzięć edukacyjnych sprawdzając tym samym w praktyce nabyte umiejętności.
Dyskusje panelowe, minikonferencje – służą zarówno podniesieniu wiedzy uczestników jak i stworzeniu okazji do dyskusji, konfrontacji stanowisk. Podczas dyskusji panelowej mamy szansę wysłuchać ekspertów i praktyków zajmujących się krajami rozwijającymi się, ale również w drugiej fazie dyskusji włączyć się do niej i wyrazić swoje opinie czy postulaty. Konferencja jest spotkaniem grupy ludzi w celu omówienia konkretnego zagadnienia – pamiętajmy, że nie każdy uczestnik konferencji ma być ekspertem we współpracy rozwojowej, ważniejsze dla nas jest umożliwienie ludziom, których temat te interesuje/ wywołuje w nich emocje spotkania i dania przestrzeni do rozmowy.
Przykładem tego typu działania może być panel dyskusyjny "Sprawiedliwy Handel - utopia czy konieczność?" zorganizowany w roku 2005 przez Dolnośląską Fundację Ekorozwoju, podczas którego dyskutowano kwestie odpowiedzialnego biznesu i świadomej konsumpcji.
Opracowanie materiałów informacyjnych – przygotowanie przez osoby posiadające odpowiednie doświadczenie merytoryczne opracowań, map, filmów, gier edukacyjnych, plakatów..., które mogą być następnie wykorzystywane przez osoby prowadzące zajęcia z zakresu edukacji rozwojowej.
W ubiegłym roku Federacja Inicjatyw Oświatowych opracowała i wydała specjalny numer biuletynu Mała Szkoła (nakład 1200 egz.) dotyczący edukacji globalnej. Biuletyn ten jest kierowany do mieszkańców małych wsi, nauczycieli szkół wiejskich, NGO działające na wsi. W biuletynie znalazły się: artykuły dotyczące rozwoju, ekologii, edukacji międzykulturowej; dwa scenariusze lekcyjne (dla najmłodszych klas szkół podstawowych) dotyczące problematyki globalnej; prezentacja pracy polskich NGO zajmujących się działaniami na rzecz krajów rozwijających się i edukacji globalnej; program Tygodnia Edukacji Globalnej oraz przewodnik po ciekawych stronach internetowych.
Opracowanie materiałów dydaktycznych – przygotowanie przez osoby posiadające odpowiednie doświadczenie merytoryczne (w zakresie współpracy rozwojowej) oraz metodyczne konspektów lekcji, zajęć z młodzieżą, programów warsztatów, które mogą być wykorzystane przez nauczycieli, trenerów, wykładowców prowadzących zajęcia z zakresu edukacji rozwojowej.
Tego typu materiały (scenariusze lekcji i zajęć pozalekcyjnych dotyczących edukacji globalnej) w ramach ubiegłorocznego konkursu z zakresu edukacji globalnej opracowało Towarzystwo Edukacyjne Wiedzy Powszechnej, materiały te są dostępne na stronie Towarzystwa (www.tewp.org.pl).
Publikacja – opracowanie i wydanie w formie drukowanej lub na nośnikach elektronicznych materiałów dotyczących konkretnych zagadnień z zakresu edukacji rozwojowej. W przypadku publikacji istotne jest dopasowanie wydawnictwa do określonych grup odbiorców i sposobu dystrybucji publikacji.
W ramach tego typu działań Stowarzyszenie Vox Humana wydało vademecum podstawowych informacji o islamie i krajach islamskich (70 stron, nakład: 1000 egz.). Vademecum ma podnieść i wiedzę i poziom świadomości nt. islamu, jego wyznawców w Polsce i krajach islamskich. Informator został rozesłany do organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą uchodźcom i imigrantom, edukacją międzykulturową i budowaniem otwartego, tolerancyjnego społeczeństwa, oraz został rozdany młodym ludziom, którzy pracują jako wolontariusze w organizacjach pozarządowych.
Opracowanie strony internetowej – tematyczne strony internetowe odgrywają dużą i stale rosnącą rolę w przekazywaniu wiedzy; mamy już polską rządową stronę dot. pomocy rozwojowej oraz co najmniej dwie strony dotyczące edukacji globalnej; z pewnością jest jednak miejsce zarówno na bardziej specjalistyczne serwisy jak i popularne strony dokumentujące lokalne działania z zakresu edukacji globalnej. Przygotowując stronę internetową należy pamiętać, aby zapewnić jej aktualizację i rozwój także po zakończeniu finansowania w ramach danego projektu.
Przykładem serwisu tematycznego jest www.pomagamy.pl – internetowa wersja Nowoczesnego Pisma Wolontariuszy wydawanego przez Fundację Polska Akcja Humanitarna
Konkurs – konkursy kierowane do określonych grup społecznych czy zawodowych, np. do młodzieży szkolnej, studentów, nauczycieli, pracowników NGO, dziennikarzy mają spory walor aktywizacyjny. Przygotowując się do realizacji nawet najskromniejszego konkursu należy zadbać o przygotowanie przejrzystego regulaminu, zebranie bezstronnej i kompetentnej komisji oceniającej oraz zagwarantowanie prezentacji zwycięskich prac.
Przykładem cieszącego się ogromnym zainteresowanym konkursu jest zrealizowany przez Towarzystwo Demokratyczne Wschód w 2005 r. „Konkurs na najlepszą inicjatywę w dziedzinie edukacji globalnej dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich ponadgimnazjalnych”. Projekt został zorganizowany w ramach Tygodnia Edukacji Globalnej 2005. W konkursie wzięły udział szkoły, klasy i nauczyciele z całej Polski. W szkołach, które się zgłosiły, przeprowadzono zajęcia lekcyjne, pozalekcyjne lub projekty z zakresu edukacji globalnej. Do udziału w konkursie wpłynęło 117 zgłoszeń.
Wizyta studyjna – jest to stosunkowo droga forma działania, jednak przy dobrym doborze uczestników oraz wysokim poziomie zaoferowanego im programu może być działaniem bardzo efektywnym. Pamiętajmy, że o rozwoju międzynarodowym możemy się uczyć nie tylko w krajach Globalnego Południa, ale również od kolegów z Europy Zachodniej, którzy od dziesiątków lat prowadzą programy pomocowe i edukacyjne, jak też w wielu przypadkach od naszych bliskich sąsiadów z Europy Środkowej, którym udaje się wdrażać ciekawe inicjatywy.
Happening / teatr uliczny – działania mające na celu aktywizację szerokiego grona ludzi do podjęcia określonego działania i/lub zwrócenie uwagi ludzi na określony problem w sposób niestandardowy, odbiegający od regularnych działań edukacyjnych.
Polska Zielona Sieć zorganizowała w ubiegłym roku happening „Wirus konsumpcji atakuje”, który miał zwrócić uwagę ludzi na kwestie odpowiedzialnej konsumpcji. Innym przykładem jest realizowana od ponad roku na całym świecie akcja „białych opasek” polegająca na rozdawaniu bądź sprzedawaniu (z przeznaczeniem wpływów na szczytne cele) białych bransoletek będących symbolem solidarności z ubogimi na całym świecie.
Festiwal – kompleksowe wydarzenie odbywające się w określonych ramach czasowych i miejscu, podczas którego różne wydarzenia kulturalne, społeczne, informacyjne są podporządkowane wybranej tematyce festiwalu.
Zwieńczeniem ubiegłorocznego Tygodnia Edukacji Globalnej był festiwal edukacji globalnej zorganizowany przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w Gminie Lesznowola – jedną z atrakcji festiwalu było wręczenie nagród we wcześniej opisanym konkursie Towarzystwa Demokratycznego Wschód dla szkół.
Kampania społeczna – działania ukierunkowane na określoną grupę odbiorców zmierzające do przekazania im za pomocą różnych technik medialnych informacji z danego zakresu oraz stawiające sobie za cel modyfikację postaw grupy celowej.
Przykładem ciekawej akcji informacyjnej był projekt "Mistrzowie sportu, mistrzowie życia - czyli o tym, jak sport wpływa na rozwój społeczeństw”, w ramach którego m.in. w eterze można było usłyszeć cykl radiowych reklam społecznych i wywiadów w ramach „Tygodnia Futbolu Przeciwko Rasizmowi w Europie”, który przybliżał problem dyskryminacji rasowej i społecznej.
Kampania ma nie tylko modyfikować postawy, ale skłaniać do bezpośredniego zaangażowania osób indywidualnych oraz organizacji społecznych w rozwiązywanie problemów społeczności lokalnych krajów Globalnego Południa.
Dobrym przykładem takich działań może być „Adopcja Serca”, w ramach której osoby indywidualne lub grupy (bardzo często szkolne klasy) regularnie przekazują określoną kwotę pieniędzy na pomoc określonemu dziecku w kraju rozwijającym się. Dzięki tym środkom podopieczny może uczęszczać do szkoły i zakupić odpowiednie przybory i podręczniki. Innym przykładem kampanii jest prowadzona przez Fundację Edukacja dla Demokracji akcja „Tadżycka Krowa”, w ramach której obywatele RP, szkoły, organizacje, pozarządowe gromadzą środki na zakup krów dla Klubów Kobiet w Tadżykistanie. W przypadku obu opisanych kampanii ważne jest to, że darczyńcy otrzymują od organizatorów informację zwrotną (listy od dzieci, informacje prasowe, zdjęcia itp.) o tym, jak ich pomoc przyczynia się do zmiany sytuacji obdarowanych.
Dla popularyzacji edukacji rozwojowej ogromne znaczenie ma włączenie zagadnień edukacji rozwojowej w działania instytucji publicznych, przede wszystkim szkoły. Wykorzystując obowiązujące programy zajęcia z zakresu edukacji globalnej można realizować zarówno w ramach lekcji (szczególnie geografii, historii, wiedzy o społeczeństwie), godzin wychowawczych, jak i zajęć pozalekcyjnych. Zachęcamy do nawiązywania współpracy ze środowiskami szkolnymi i realizowanie projektów wraz z nimi. Wiele przykładów działań z zakresu edukacji globalnej i rozwojowej, które zostały zrealizowane przez szkoły lub we współpracy ze szkołami można znaleźć na stronach www.edudemo.org.pl (w części poświęconej edukacji globalnej i współpracy rozwojowej) oraz na www.tydzienedukacjiglobalnej.pl.
Justyna Janiszewska i Krzysztof Stanowski, Fundacja Edukacja dla Demokracji
Tekst powstał w ramach Programu "Edukacja Rozwojowa" finansowanego przez MSZ RP.
kontakt